พยัญชนะ – เสียงที่เปล่งออกมาโดยผ่านการกล่อมเกลาเสียงจากอวัยวะภายในช่องปาก เรียกว่า เสียงแปร ประกอบด้วย รูปพยัญชนะ 44 รูป และเสียงพยัญชนะ 21 เสียง

 

จากตาราง ทำให้จัดหมวดหมู่ได้ ดังนี้

            พยัญชนะไทย  พยัญชนะเติม ตัวอักษรบาลี สันสกฤต  อักษรสามหมู่ อักษรต่ำคู่ อักษรต่ำเดี่ยว

 

                   ก                 ข  (ฃ)            ค (ฅ)             ฆ                 ง

                   จ                 ฉ                   ช (ซ)             ฌ                ญ

              (ฎ)  ฏ               ฐ                    ฑ                  ฒ               ณ

              (ด)  ต               ถ                    ท                   ธ                น

              (บ)  ป               ผ (ฝ)             พ (ฟ)              ภ               ม                                                                                                                                         ย  ร ล ว       

              ศ ษ ส  ห                                 ฬ

                   (อ)                                   (ฮ)

 

          เมื่อเสียงพยัญชนะต้นถูกนำไปใช้ จะใช้ในลักษณะของ เสียงอักษรนำ (ห  อย่า อยู่ อย่าง อยาก)  และเสียงควบ (ควบแท้ ร ล ว กับ ควบไม่แท้ ทร เป็น ซ  หรือ ไม่ออกเสียงตามรูป)

            เสียงพยัญชนะท้าย (ตัวสะกด) เมื่อนำไปใช้ มี 9 มาตรา คือ ก บ ด ม น ง ย ว ก.กา

 

(แทรก ก บ ด  สะกด และ สั้น ถือเป็น คำตาย  ส่วน  ม น ง ย ว และ ยาว คือ คำเป็น)  เมื่อประกอบกับ ทัณฑฆาต เรียก การันต์ คือ ไม่ออกเสียง เช่น  จันทร์  ทุกข์  สุขสันต์  เป็นต้น

 

          สระ – เสียงที่เปล่งออกมาแล้วไม่ผ่านการกล่อมเกลาจากอวัยวะภายในช่องปาก เรียกว่า เสียงแท้ แบ่งเป็น เสียงสระเดี่ยว (18)

 

                        อะ อา               อิ อี                   อุ อู                   เอะ เอ  

แอะ แอ             โอะ โอ               เออะ เออ           อัวะ อัว     เอาะ ออ

 

เสียงสระประสม (3) -  (เอียะ) เอีย            (เอือะ) เอือ         (อัวะ) อัว

ข้อควรจำ อำ ไอ ใอ เอา ฤ ฤา ฦา ไม่ถือเป็นสระ เพราะมี เสียง พยางค์ท้าย คือ ม ย ว และเป็นเสียงซ้ำ คือ รึ (อึ) รือ (อือ) เป็นต้น  สระจึงมี 21 รูป 21 (24) เสียง

 

            วรรณยุกต์ – เสียงที่กำหนดตามระดับของเส้นเสียงเมื่อเปล่งออกมา ใช้กำหนดไตรยางศ์

มี 4 รูป 5 เสียง 

ข้อควรจำ         อักษรต่ำ รูปเอก เสียงโท  รูปโท เสียงตรี

อักษรกลาง ผันได้ครบ 5 เสียง

อักษรสูง ผันได้ครบ 5 เสียงเมื่อนำอักษรต่ำคู่มาช่วย

​